Wieża Ariańska („Grobowisko”, „Arianka”) położona jest w miejscowości Krynica, w powiecie krasnostawskim, województwie lubelskim na działce nr ew. 146.
Niedaleko wsi Krynica jest wzniesienie (prawdopodobnie cmentarz ariański) gęsto porośnięte drzewami. Wzniesienie wchodzi w skład pagórów chełmskich. Góra Ariańska wraz z Wieżą została uznana za pomnik przyrody nieożywionej w 1983 roku. Na jej szczycie (200 m n.p.m.) znajduje się budowla z pierwszej połowy XVII w kształcie piramidy. Dokładna data powstania kaplicy grobowej nie jest znana. Została wybudowana z rozkazu Pawła Orzechowskiego (jako miejsce jego pochówku) ur. ok. 1550 roku w Dorohusku herbu Rogala. Pełnił funkcję wojskiego krasnostawskiego, podczaszy, podkomorzego chełmskiego oraz starosty suraskiego. Był też marszałkiem sejmu elekcyjnego, na którym szlachta obrała na króla Zygmunta III. W 1606 roku był członkiem zjazdu pod Lublinem, który przygotował rokosz Zebrzydowskiego. Miał dwie żony i piątkę dzieci. Paweł Orzechowski zmarł podczas podróży zagranicznej 21 marca 1612 roku i nie ma pewności czy jego prochy zostały złożone w grobowcu. Był arianinem, który nie mógł być pochowany na cmentarzu katolickim. Zamieszkiwał on w zamku w Krupem.
Wieża Ariańska jest uważana za najwyższą tego typu budowlę na terenie Polski. Podstawa piramidy to forma kwadratu o długości boku około 7,35 m, wysoka na około 26,39 m. W jednej ze ścian budowli znajduje się otwór wejściowy (wejście od południa) zamknięty półkoliście. Wejście do wnętrza pozbawione drzwi zamknięte jest współcześnie wykonaną kratą oraz drzwiami. We wszystkich ścianach znajdują się okrągłe otwory okienne umieszczone w osiach symetrii budowli. Otwory okienne i drzwiowe omurowane cegłą. Część parterowa kaplicy zwieńczona jest gzymsem profilowanym, zaakcentowanym leżącym niżej szerokim wałkiem. Nad gzymsem znajduje się przekrycie kryte gontem. Nad kaplicą grobową znajduje się przekrycie w kształcie ostrosłupa wykonane z cegły.
Jak możemy przeczytać w książce „Tajemnice polskich grobowców: pielgrzymki, ukryte skarby, sensacje i anegdoty” Jarosława Molendy na str. 257:
„Kąt nachylenia ścian piramidy i jej proporcje z całą pewnością nie wskazują na jej staroegipski rodowód, lecz na inspiracje zaczerpnięte z rzymskiej piramidy Cestiusza. Pod budowlą znajdowała się pierwotnie krypta grobowa.”.
Ściany wykonane w konstrukcji murowanej z kamienia (wapienia) uzupełnione cegłą, częściowo otynkowane. Grubość fundamentu 150 cm, grubość ścian 80 cm. Nad kaplicą sklepienie kolebkowo – krzyżowe spływające na narożne pilastry. W sklepieniu umieszczony otwór wyłazowy a za nim pusta przestrzeń strychowa. W ścianie wschodniej powyżej górnej linii fundamentu znajduje się otwór do dawnej krypty. Wewnątrz podłoże wyłożone cegłą, kamieniami i piaskiem.
Budowla znacznie uszkodzona w trakcie II wojny światowej. Kilkukrotnie restaurowana m.in. w 1956 roku. Zwieńczenie wieży jest obecnie przechowywane w Muzeum Regionalnym w Krasnymstawie.
W Tygodniku Ilustrowanym Nr 88 str. 109-110, tom IV z dnia 4 września 1869 r. znajduje się następujący opis [pisownia oryginalna]:
„… w należącym albowiem do dóbr krupskich lesie, są jeszcze liczne mogiły i groby, zwykle przez lud mogiłami szwedzkimi zwane, niewątpliwie zaś dawniejszych, może nawet przedchrześcijańskich sięgające czasów.
Pomiędzy temi szczególnie wyróżnia się pomnik w stronie wschodnio – północnej tegoż lasu istniejący, gdzie śród kilkonastoletnich dębów, sosen i jodeł, na płaskim grzbiecie wzgórza około 200 stóp wysokiego, sterczy budowla pospolicie grobiskiem zwana, o której mieszkańcy okolicy twierdzą, iż była kościołem aryańskim lub luterskim, postawionym tylko na miejscu od niepamiętnych czasów tak mianowanem. Pierwsza kondygnacya tego pomnika zbudowana jest w kwadrat o bokach szerokich stóp 18, a wysokich stóp 36 (z gzymsowaniem). Materyałem budowlanym są cegły, biały opoczysty kamień i głaz czarny. Na tej podstawie osadzona jest czworoboczna piramida z cegły, nakryta spiczastym nagłówkiem z szarego piaskowca. Piramida ma wysokość stóp 72, cały więc pomnik dochodzi stóp 108, a zajmuje powierzchni stóp kwadratowych 324. Ze strony południowej jest w murze wybite wejście do wnętrza, które ma gustowne sklepienie tak zwane rzymskie, wsparte na łukowatych arkadach. W ścianach dolnych są cyrklaste otwory, nieopatrywane, jak się zdaje nigdy w okna. Miejscowi utrzymują, że niegdyś z zamku krupskiego podziemny korytarz prowadził do tego grobiska, dziś mury stają już zapomniane i samotne. I postać tego pomnika, i rodzaj mularskiej w nim roboty, przekonywają że z 17, a najwcześniej z końca 16 wieku pochodzić może. Przez pewne podanie coby miał znaczyć zaginęło zupełnie. Przed dwudziestu kilku laty znaleziony tu był srebrny wielki medal z napisem, może ten potrafiłby był zagadkę rozwiązać, ale przerobiony został na łyżkę, a napisu nawet nie zanotowano.”
Legendy i ciekawostki dotyczące Wieży Ariańskiej:
Jedna z legend głosi, że w pobliżu Grobiska zamku w Krupem błąka się nocą Szlachcic w kontuszu. Można też usłyszeć od mieszkańców ostrzeżenie przed żmijami, które potrafią osiągnąć bardzo duże rozmiary. Niektórzy twierdzą także, że piramida gromadzi energię czerpaną z zewnątrz. Wspomina się również o skarbach w piramidzie, o których można przeczytać w wydanym przez Oskara Kolberga „Obraz Etnograficzny – Chełmskie” Tom I. wyd. 1890 roku,
„W pobliżu Krępego mają być – wedle podania – skarby w kopcu piramidalnym czyli grobowcu, leżącym w znacznej części w gruzach; wszelako skarbów tych z obawy licha czyli złego, lud wcale nie szuka”.
Operacja realizowana jest w ramach poddziałania 19.2 „Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020
W dniu 2 lutego 2022 r. w Lublinie podpisano umowę o przyznaniu pomocy dotyczącą realizacji operacji pn. „Rewitalizacja Wieży Ariańskiej w miejscowości Krynica”.
Cel realizacji operacji: utworzenie nowego produktu turystycznego i podniesienie atrakcyjności turystycznej Gminy Krasnystaw poprzez rewitalizację Wierzy Ariańskiej w miejscowości Krynica.
Zakres operacji obejmuje wykonanie:
- robót
- rozbiórkowych,
- naprawy dachu,
- tynkowanie obiektu,
- wzniesienie rusztowań,
- kładzenie podłóg,
- kładzenie opaski,
- instalowanie wyrobów metalowych.
Zgodnie z ww. umową całkowite koszty zadania wynoszą 308 000,00 zł, w tym kwota pomocy ze środków EFRROW w wysokości 195 000,00 zł.
„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich:
Europa inwestująca w obszary wiejskie”
Materiał opracowany przez Urząd Gminy Krasnystaw
Instytucja Zarządzająca PROW 2014-2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju WsiLiczba wyświetleń 268
